Waarom energie-efficiëntie niet genoeg is

Een streven naar meer efficiënte gebouwen wordt als vanzelfsprekend gezien bij het ontwerpen van gebouwen. En het is ook een belangrijke maatregel tegen de klimaatverandering. Maar als we ons enkel op de efficiëntie van een gebouw richten, riskeren we ons doel om minder energie te verbruiken, voorbij te schieten.

Zo kijkt energie-efficiëntie naar de energie die je nodig hebt om een bepaalde energiedienst te vervullen, bijvoorbeeld het aantal kWh per m² vloeroppervlakte om een woning op temperatuur te brengen. De energiedienst zelf (hoeveel verwarming heb je nodig, waar en wanneer?) wordt niet in vraag gesteld. Energiesufficiëntie daarentegen focust op de hoeveelheid en kwaliteit van de energiedienst, zodat de dienst genoeg is en niet te veel of te weinig.

De enge focus op energie-efficiëntie leidt ertoe (cf. link hieronder) dat veel recent gebouwde woningen die redelijk energie-efficiënt zijn toch nog veel verbruiken. Oorzaken zijn vaak de grote vloeroppervlakken, heel open grondplannen en ontwerpen waarin te weinig wordt rekening gehouden met het klimaat (zodat bijvoorbeeld airco nodig is in de zomer).

Energie-sufficiëntie kan hier een nieuw perspectief bieden om effectief energie te besparen. Het is daarbij geen vervanging van efficiëntie, maar wel een noodzakelijke aanvulling erop. Het beschouwt een woning niet als een object dat moet geoptimaliseerd worden, maar als een plek die bewoners kan aanzetten of ondersteunen tot een bewuste manier van wonen.

Om energie-sufficiëntie te bereiken, kunnen we drie strategieën volgen. We kunnen de hoeveelheid en kwaliteit van de energiedienst 1) verminderen (bv. de binnentemperatuur verlagen of kleinere woningen ontwerpen), 2) aanpassen (bv. slimme radiatorkranen die de verwarming aanpassen aan de bezetting van de ruimte of ruimtes flexibel maken), en 3) op een andere manier invullen (bv. een waslijn gebruiken i.p.v. een droogkast).

Merk op dat ook EPC-labels de energieprestatie van een gebouw in energie-efficiëntie uitdrukken en niet in sufficiëntie. Hetzelfde geldt voor campagnes om woningen te renoveren. Ook daar ligt de focus op het verhogen van de efficiëntie. Energiesufficiëntie is nog steeds een onbekend begrip bij veel beleidsmakers en in architectuuropleidingen.

Ontwerpen voor energie-sufficiëntie

In haar presentatie geeft professor Verbeeck aanzetten voor mogelijke oplossingen, op basis van doctoraatsonderzoek naar een alternatieve renovatieaanpak. Hoe kunnen we woningen ruimtelijk ontwerpen zodat we bewoners meer mogelijkheid geven tot energiesufficiënt wonen? Ook verwarmingspraktijken die vertrekken vanuit sufficiëntie komen aan bod, evenals de plaats van sufficiëntie in de bouwfysica en het architectuuronderwijs.

Je kan deze bijzonder boeiende presentatie, met bronvermeldingen en tal van links, hier downloaden:

Of bekijk de opnames van Griet Verbeeck en alle andere sprekers van de Expert Day van 21 maart 2023 via deze weg: